Kiraya verenin hapis hakkı, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun “TBK” 336. maddesi ile 338. maddesi arasında düzenlenmiştir.
Taşınmaz kiralarında kiraya verene, kira bedelinin teminat altına alınması amacıyla kiralananda bulunan taşınırlar üzerinde hapis hakkı tanınmıştır. Hapis hakkı, niteliği itibariyle kendine özgü bir taşınır rehni olup alacaklı yararına kanundan doğan bir teminat hakkıdır.
Hapis hakkı, ayrıca 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun “TMK” 864. madde ile 867. madde arasında da genel olarak düzenlenmiştir. TBK’da kiraya veren lehine düzenlenmiş olan hapis hakkı, TMK’da düzenlenmiş hapis hakkından 2 yönde ayrılmaktadır.
TMK’da düzenlenen “Genel Hapis Hakkı” yalnızca alacaklının doğrudan doğruya zilyeti olduğu mallar üzerinde kullanılabilirken kiraya verene tanınmış olan hapis hakkında böyle bir şart aranmamaktadır. Kiraya verenin kiralanan taşınmaz nedeniyle kiralananda bulunan eşya üzerinde sahip olduğu dolaylı zilyetlik, hapis hakkının kullanılması için yeterlidir.
Genel hapis hakkı; alacaklı, mal üzerindeki zilyetliğini kaybettiği zaman ortadan kalkar. Oysa kiraya verenin hapis hakkı, kiraya veren dolaylı zilyetliği kaybetse bile devam etmektedir. Bu sebeple TBK’da düzenlenmiş olan hapis hakkı TMK’da düzenlenmiş olan genel hapis hakkından ayrılmaktadır.
Hapis Hakkı Taşınır Kiraları İçin Kullanılabilir mi?
TBK’da tanınmış olan hapis hakkı sadece taşınmaz kiraları bakımından tanınmıştır. Dolayısıyla taşınır kiraları bakımından kiraya verenin hapis hakkı söz konusu değildir.
Hapis Hakkının Konusu Nedir?
Hapis hakkının konusu sadece taşınır mallardır. Yani kiraya verilen taşınmaz içinde bulunan eşyalardır.
Kiraya verenin, kiracının kiralanan dışında bulunan eşyaları üzerinde herhangi bir hapis hakkı yoktur. Kiraya verenin yalnız kiralananda bulunan ve kiralananın döşenmesine veya kullanılmasına yarayan taşınırlar üzerinde hapis hakkı vardır. Dolayısıyla kiralananda bulunan eşya ile kiralananın döşenmesi veya kullanılması arasında fonksiyonel bir bağın bulunması gerekir. Dolayısıyla onun kullanılması ve döşenmesine ilişkin olarak fonksiyonel bağ bulunan taşınırlar üzerinde kiraya verenin hapis hakkı bulunmaktadır.
Bunlara örnek olarak kiralanan konut veya çatılı işyerinde bulunan kişinin halısı, televizyonu, mobilyası gibi taşınır eşyalar örnek olarak verilebilir.
Hapis Hakkı Her Eşya Üzerinde Kullanılabilir mi?
Hapis hakkı sadece hacze kabil olan taşınır eşya üzerinde bulunabilir. Dolayısıyla haczedilemeyen mallar üzerinde kiraya verenin hapis hakkını kullanması mümkün değildir. Dolayısıyla kiracının elbisesi ve ayakkabısı gibi şahsi eşyası ile satmak veya ticaret yapmak için kiralananda bulunan eşya üzerinde kiraya verenin hapis hakkı bulunmamaktadır.
Hapis Hakkı Üçüncü Kişiye Ait Bir Mal Üzerinde Kullanılabilir mi?
Getirilen eşya ile kiralanan arasında bir devamlılık ilişkisi bulunmalıdır. Dolayısıyla müşteri tarafından kiralanan geçici olarak getirilen eşya üzerinde hapis hakkının kullanılması mümkün değildir. Hapis hakkı kullanılacak olan taşınır mal, kiracıya ait olabileceği gibi üçüncü bir kişiye de ait olabilir. Hatta kiralananda bulunan taşınır malın kiracıya ait olduğu yönünde de bir karine vardır, bunun aksini kiracının ispatlaması gerekir. Kiraya veren taşınır malın üçüncü kişiye ait olduğunu biliyorsa veya bilmesi gerekiyorsa üçüncü kişinin o malı üzerinde hapis hakkı söz konusu olamaz.
Hapis Hakkı, Alit Kiracının Taşınır Malları Üzerinde de Kullanılabilir mi?
Kiraya veren, kiracının kiralananı alt kiraya vermesi durumunda da alt kiracının kiralananda bulunan taşınır malları üzerinde de hapis hakkına sahiptir ancak bu hapis hakkı TBK 336.maddenin 2.fıkrası uyarınca alt kiracının asıl kiracıya olan kira borcunu aşamaz. Yani alt kiracının asıl kiracıya 1.000,00 TL borcu varsa kiraya veren alt kiracının ancak 1.000,00 TL’lik taşınır malı üzerinde hapis hakkına sahip olabilir. Tabi asıl kiracının da alt kiracının taşınır malları üzerinde de hapis hakkı söz konusudur.
Hapis Hakkının Kapsamı
Hapis hakkı, kiraya verenin kiracıya karşı sahip olduğu kira alacaklarını kapsar. Yani kiraya verenin, kira alacağı kadar hapis hakkı vardır.
Bu hapis hakkının kapsamına kira alacağının yanındaki yan giderler de girer. Yani kiracının ödemek zorunda olduğu buradaki giderler de bunun kapsamı içerisindedir.
Ayrıca kiranın ödenmemesinden kaynaklanan temerrüt faizi de yine bu hapis hakkının içerisine girer ancak kira bedeli dışındaki haklar hapis hakkının kapsamına girmez. (Örnek: kiralanana verilen zarardan doğan tazminat alacağı)
TBK’nın 336.maddesinde hapis hakkının kullanılacağı kira alacağının süresi bakımından bir sınırlandırma getirilmiştir. İlgili hükme göre hapis hakkı, ancak işlemiş 1 yıllık ve işlemekte olan 6 aylık kira bedeli için söz konusu olabilir.
Hapis Hakkının Kullanılması
TBK’nın 338.maddesine göre kiracı, kira borçlarını ödememek için taşınmaya, kaçmaya hazırlanmışsa; kiraya veren, işte bu kaçmayı veya taşınmayı önlemek için sulh hukuk hakimi ve icra müdürünün kararıyla bu eşyaların alıkoyulmasını sağlayabilir.
Kiraya veren icra takibinde bulunursa icra müdürlüğü üzerinde hapis hakkı bulunan eşyanın bir defterini tutar, kiraya verene takip talebinde bulunması için 15 günü geçmemek üzere bir süre verir. Burada uygulanacak olan takip yolu, rehnin paraya çevrilmesine ilişkin takip yoludur. İşte burada kişi, kira alacağını bu eşyaların satılması suretiyle elde edebilir.
Alıkoyma kararı verilen eşya gizlice kiracı tarafından kaçırılmışsa bu kaçırılmanın üzerinden 10 gün içerisinde kolluk güçleri yardımıyla tekrar kiralanana geri getirilir.
Buradaki 10 günlük süre, hak düşürücü bir süredir. Dolayısıyla bu süre geçtikten sonra bu eşyaların geri getirilmesi artık mümkün değildir. Keza iyi niyetli 3.kişilerin de bu mallar üzerindeki hakları korunmuş olur.
Comments